Spiritualiteit en wetenschap staan niet tegenover elkaar. Ze benaderen beide de ene werkelijkheid langs verschillende wegen. Daarvan raakte Lisette Thooft weer eens doordrongen toen zijn de Amerikaanse hoogleraar psychiatrie Daniel Siegel interviewde. “Hij raadt iedereen aan om elke dag tenminste een paar minuten Time-in te nemen: tijd om naar binnen te keren. Je adem volgen, je realiseren wat je voelt, wat je denkt.”

 

 

Wie heeft nooit op het strand een tunnel gegraven in een berg zand? Ik aan de ene kant, jij aan de andere kant en middenin raken onze handen elkaar. Opwindend momentje.

Zo’n soort opwinding ervaar ik als ik een wetenschappelijk werk ontdek waarvan ik denk: dat is waarachtig spiritualiteit! Volgens mij zijn wetenschap en spiritualiteit (zelfs religie) niet twee totaal gescheiden werelden, maar verschillende kanten van de berg zand. En soms – steeds vaker, naar mijn indruk – graaft iemand zo diep dat hij voorbij het midden komt.

Zo iemand is de Amerikaanse psychiater Daniel Siegel, die het begrip mindsight ontwierp: bewustzijn van je eigen binnenwereld en die van anderen. Zonder mindsight zijn we volgens hem gedoemd tot chaos of verstarring. Met mindsight kun je alle delen van jezelf verbinden tot een betekenisvol verhaal.

Siegel studeerde medicijnen aan Harvard en is nu hoogleraar psychiatrie aan de UCLA. Hij is mede-oprichter van het Mindful Awareness Research Center en oprichter/directeur van het Mindsight Institute. Hij is dol op hersenonderzoek en strooit met termen als amygdala, prefrontale cortex en nucleus basalis. Een onvervalste wetenschapper… maar wel een met bijzondere ideeën.

Sociaal orgaan

Zo noemt hij het brein een sociaal orgaan, evolutionair ontwikkeld om onze binnenwereld met de buitenwereld te verbinden. “En een van de belangrijkste elementen van de buitenwereld is relaties met andere mensen”, zei hij in een Skype-interview tegen mij. “De meeste wetenschappers zien de geest als iets dat zich beperkt tot het hoofd. Maar volgens mij strekt de geest zich uit tot voorbij het hoofd naar het hele lichaam, en tot voorbij het lichaam naar relaties met anderen. Ik denk dat het wetenschappelijk klopt.”

Ons brein is volgens hem helemaal gericht op communicatie, op contact met anderen en op het ontwikkelen van empathie. “Ik zend subtiele of minder subtiele signalen uit en jouw brein pikt die op. Zo krijg jij een landkaart van mijn innerlijk leven, in je eigen geest. Daardoor voel je je met mij verbonden. Wij zijn geen hagedissen die gedachteloos over elkaar heen kruipen op een warme steen… Die landkaart noem ik mindsight.”

Aanwezigheid

Een aanpalend en al even oerspiritueel thema dat Siegel geheel wetenschappelijk benadert, is aanwezigheid, presentie. Hij raadt iedereen aan om elke dag tenminste een paar minuten Time-in te nemen: tijd om naar binnen te keren. Je adem volgen, je realiseren wat je voelt, wat je denkt. “Beseffen hoe dankbaar je bent dat je leeft, dat je kunt zien, horen, ruiken, proeven en voelen, dat je een denkwereld hebt en een relationeel leven…” voegt hij eraan toe. Als je dat elke dag allemaal snel even naloopt, dan verandert je leven volgens hem. Dat blijkt in de praktijk. “Je wordt gelukkiger en succesvoller, omdat je beter contact hebt met alles wat je in je hebt.” Het zou net zo vanzelfsprekend kunnen worden als je tanden poetsen, vindt hij. Een soort mentale hygiëne.

Ook gewoon zitten en je hart voelen kloppen is wetenschappelijk bewezen goed voor een mens, vertelt hij in zijn boek Mindsight. Er is onderzoek genaamd Heartrate variability coherence, waaruit blijkt dat gerichte aandacht op het hart de samenwerking bevordert tussen de parasympathische en de sympathische tak van het autonome zenuwstelsel. Betere samenwerking betekent beter functioneren. Hetzelfde geldt voor de ademhaling: gerichte aandacht daarop blijkt puur gezond te zijn. Hoera voor alle vormen van meditatie.

Openstaan voor de realiteit

Alles draait om aanwezig zijn, volgens Siegel, openstaan voor de realiteit, het hier en nu. Ook – of juist – als dat helemaal niet zo aangenaam is. Dat wordt onderzocht met piepers, die mensen bij zich dragen. Op willekeurige momenten worden de proefpersonen opgepiept en gevraagd of ze zich bewust waren van wat ze op dat moment aan het doen waren. Hoe meer mensen aan het wegdromen zijn – zelfs al mijmeren ze over fijne dingen, hun volgende vakantie of iets leuks in het verleden – hoe ongelukkiger ze blijken te zijn.

“Mensen die aanwezig zijn, zelfs bij het lijden dat bij het leven hoort, blijken gelukkiger te zijn”, vat Siegel samen. En hier spitsen wij natuurlijk onze christelijke oren. Wij zijn immers op aarde om God te dienen en hier en in het hiernamaals gelukkig te zijn, juist doordat we openstaan voor het lijden van onszelf en anderen dat bij het leven hoort. Een wetenschappelijke verklaring heeft Siegel nog niet: hij noemt termen als veerkracht en integratie.

Ik kon het niet laten in het interview te wijzen op de spiritualiteit in zijn verhaal. Siegel antwoordde: “Ik heb helemaal geen achtergrond in spiritualiteit. Ik ben zo niet opgevoed en ben er ook nooit in geïnteresseerd geweest. Maar toen ik mijn eerste boek geschreven had, merkte ik dat het werd gebruikt door meditatie-beoefenaars. Ik wist zelf niet eens wat dat was. Niet veel later werd ik uitgenodigd om te spreken over de relatie tussen religie en wetenschap, in aanwezigheid van paus Johannes Paulus II. Ik wist niet wat me overkwam! En vervolgens bevond ik me op een podium in het gezelschap van de dalai lama.”

Onlangs nog was hij in Rotterdam, waar hij op uitnodiging van de dalai lama een lezing gaf op een conferentie getiteld ‘Education of the Heart’.

“Zeven jaar geleden”, vertelde hij, “was ik op een conferentie in Freiburg met de dalai lama over Wetenschap en Spiritualiteit in het Onderwijs en ik zei dat ik niets wist over spiritualiteit. Zij zeiden toen dat het voor hen ging om een diepere betekenis te vinden in het leven; verbinding met anderen; je een onderdeel weten van een groter geheel. Toen zei ik: als dat spiritualiteit is, dan ben ik je man.”

Fijn, die in elkaar grijpende zanderige handen.