Ik wilde de antroposofie ook een plaats geven in mijn schrijverij, maar had daar nog niet eerder serieus over nagedacht. Wat zijn de over-een-komsten en de verschillen? Bovendien voel ik me nog een beginner in het begrijpen en lezen van Rudolf Steiner. Mijn kinderen hebben allebei op de lagere Vrije School gezeten en ik mocht daar een paar jaar voorzitter zijn van de MR (medezeggenschapsraad), maar toch voel ik me hierbij nog een … puber.

Zoekend naar woorden, lezend in mijn boeken, googelend over het net, stukjes kopiërend, nadenkend en voelend verschenen langzaam de woorden op papier (nou ja, op de laptop). Ik deel ze graag met jullie.

Wie heeft mindfulness bedacht?

Jon Kabat-Zinn (5 juni 1944) is oprichter en voormalig directeur van de Stress Reduction Clinic van het gezondheidscentrum van de universiteit van Massachusetts, waaraan hij als hoogleraar was verbonden. Hij ontwikkelde aandachtstraining (Mindfulness), een techniek om mensen te leren omgaan met stress, angst, pijn en ziekte. Hij noemde zijn programma Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR). Zijn missie is om aandachtstraining een plaats te geven binnen de reguliere geneeskunde en in de samenleving als geheel. Jon Kabat-Zinn schreef er vele boeken over.

Hoe doe je dat, aandacht geven?

Laten we ons teamoverleg als uitgangspunt nemen. Kun je mindful een teamoverleg hebben?

Wanneer we mindful overleggen worden de deelnemers uitgenodigd met volle aandacht aanwezig te zijn bij het vergaderen. Sommige overleggen hanteren zelfs een ‘spreekstok’. Zolang iemand de stok in handen heeft is alleen die persoon aan het woord. Is hij of zij uitgepraat dan keert de stok weer terug in de groep en kan iemand anders het woord nemen. Zonder spreekstok kan het natuurlijk ook, zoals je gemerkt hebt, maar de stok maakt het soms wat makkelijker als je begint met deze manier van overleggen.

Wat levert het op?

In de praktijk blijkt dat bij mindful vergaderen de bij de deelnemers aanwezige kennis en wijsheid beter tot zijn recht komt dan bij de gangbare manieren van vergaderen. Er worden minder woorden gebruikt, er wordt minder tijd besteed aan discussies, er wordt aandachtiger en zorgvuldiger gesproken, en er wordt beter naar elkaar geluisterd. Dit maakt dat bij het bereiken van overeenstemming deze overeenstemming ook daadwerkelijk zo ervaren wordt. Ze is immers de vrucht van het helder en respectvol uitwisselen van argumenten en zienswijzen.

Mindful vergaderen komt behalve de besluitvorming ook de teamgeest ten goede. Mindful vergaderen is respectvol vergaderen.

Is de antroposofie ook aanwezig bij ons teamoverleg?

Die vraag zorgde ervoor dat ik gelijk moest denken aan onze ‘grondsteenspreuk’.

Heilsam ist nur, wenn

im Spiegel der Menschenseele

sich bildet die ganze Gemeinschaft

und in der Gemeinschaft

lebet der Einzelseele Kraft.

Waar staat deze spreuk eigenlijk voor?

De kracht van de spreuk is voor mij, dat wanneer je deze overdenkt en hem een ander toewenst, de kwaliteit van de bijeenkomst en de deelnemers die hem levend houden toeneemt.

Het is een kernwaarde die eenieder uitnodigt om zijn beste krachten met de groep te delen en die kracht tegelijkertijd af te stemmen op het geheel.

Het geheel omvat dan ook onze cliënten, hun familie en vrienden waar we ons voor inzetten.

Ik zou het fijn vinden om indien het teamoverleg het toelaat, de vraag ook eens aan jullie te stellen.

Wat betekent de grondsteenspreuk voor jou?

Wat heeft de antroposofie met mindfulness gemeenschappelijk?

Het eerste wat bij me opkomt is de zoektocht naar innerlijke vrijheid,
vrijheid van de geest.

O jee, dat gaat weer even duren.
Hoe moet ik dat onderbouwen met mijn beperkte kennis van Steiner. Ik duik weer onder in mijn geest, fladder als een vlinder van boek tot boek … en tot Google.

Rudolf Steiner

(Synopsis van het boek, De filosofie van de vrijheid.)

Lang voordat Rudolf Steiner met de resultaten van bovenzinnelijk onderzoek – dus als antroposoof – voor het voetlicht trad, probeerde hij de mogelijkheid van dergelijk onderzoek filosofisch aan te tonen en de methodes ervoor aan te geven. Van dit streven is De filosofie van de vrijheid de neerslag. Volgens Steiner is alle kennis het resultaat van twee totaal verschillende activiteiten: het observeren van gegeven feiten (uiterlijke en innerlijke verschijnselen) en het nadenken over die feiten. Voor de observatie blijft de werkelijkheid gefragmenteerd. Alleen door het denken krijgen de afzonderlijke waarnemingen een plaats en een zin. In wezen is het denken namelijk een helderziend waarnemingsorgaan. Wordt dit orgaan bewust en systematisch ontwikkeld, dan doorbreekt het de traditionele ‘grenzen van de kennis’. Het denken wordt vrij. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de ‘kenniskant’ van het leven. Ook het gevoels- en het wilsleven bloeien op in wisselwerking met een zelfstandig en creatief denken. Hoe vrijer het denken, des te vrijer kan de hele mens worden.

Ik heb het boek ooit gelezen maar er was voor mij in die tijd geen doorkomen aan.

Wel een aanrader om dit tijdens mijn nachtdiensten weer eens te proberen.

En dan deze over mindfulness

Mindfulness, ook wel aandachtstraining genoemd, is een oefening om met milde open aandacht aanwezig te zijn in het hier en nu, en bij alles wat zich voordoet – de adem, lichamelijke sensaties, gevoelens, gedachten. Als de gedachten afdwalen breng je ze terug naar waar de aandacht op gericht was. Daarbij probeer je de ervaring niet te veranderen of te beoordelen maar hem te verwelkomen zoals hij is. Aandachtstraining gaat niet in op wat je denkt, maar op de wijze waarop je denkt, op het denkproces. Het geeft een andere houding tegenover de gedachten. Je leert: een gedachte is slechts een gedachte, geen feit. Mindfulness is het zich bewust-zijn van wat in het hier en nu aan gedachten, lichamelijke gewaarwordingen en gevoelens aanwezig is.

Belangrijke aspecten bij het beoefenen van mindfulness zijn: niet oordelen, openheid en acceptatie, niet streven naar resultaat, mildheid, loslaten, vrijheid van geest, humor. Het proces van leren aandacht geven aan het hier en nu gaat niet vanzelf. Het kost in het begin tijd, aandacht en energie. Maar hoe
vaker je oefent, hoe meer je de momenten proeft en ervaart waarop je met onverdeelde aandacht samenvalt met het hier en nu.

Het uiteindelijke doel van de training is om te leren om niet automatisch te reageren vanuit oude ingesleten patronen. Hierdoor ontstaat er meer ruimte en vrijheid van geest.

Toen ik eens las dat we gemiddeld 40.000 gedachten per dag hebben, kon ik dat nauwelijks geloven, dat was dus gelijk weer een gedachte.

Je kunt je gedachten niet stoppen, maar wel onderbreken. Door je aandacht te richten op bijvoorbeeld de ademhaling, zonder er nog verhalen omheen te maken, kun je je gedachten onderbreken.

Hoe doe je dat dan, je gedachten onderbreken?

De 3 minuten meditatie, aangereikt vanuit de mindfulness training, is mijn favoriet.

Je kunt deze oefening op verschillende manieren doen.

Een van de mogelijk-heden is aan de hand van drie vragen die je jezelf stelt:

Onderstaande oefening is er één van de Belg Edel Maex, psychiater en mind-fulnesstrainer.

1. Hoe gaat het nu?

Maak even pas op de plaats en vraag je af, hoe het nu met je gaat.

Neem contact met jezelf op. Luister, voel, kijk hoe het op dit ogenblik met je gaat. Doe het met een milde open aandacht, zonder te oordelen.

2. Hoe is je ademhaling nu?

Laat even alles voor wat het is en richt je aandacht op je ademhaling.

Telkens wanneer je merkt dat je afgeleid bent, breng je je aandacht terug bij je adem.

3. Hoe voelt je lichaam nu?

Breid je aandacht uit van je lichaam naar de sensaties in je lichaam.

Wat er ook is, laat het er zijn en blijf er ademend aandachtig bij aanwezig.

Wat zou een meditatie kunnen zijn die me ook tot mezelf brengt vanuit de antroposofie?

Zoekend in de teksten van Rudolf Steiner vond ik het volgende:

Ich trage Ruhe in mir,

Ich trage in mir selbst

Die Kräfte, die mich stärken.

Ich will mich erfüllen

Mit dieser Kräfte Wärme,

Ich will mich durchdringen

Mit meines Willens Macht.

Und fühlen will ich

Wie Ruhe sich ergießt

Durch all mein Sein,

Wenn ich mich stärke,

Die Ruhe als Kraft

In mir zu finden

Durch meines Strebens Macht.

Ik draag rust in me,

ik draag in mezelf

de krachten die me sterk maken.

Ik wil me vervullen

met de warmte van deze krachten.

Ik wil me doordringen

met de macht van mijn wil.

En ik wil voelen

hoe rust uitvloeit

in mijn hele bestaan,

als ik me sterk maak

om de rust als kracht

in mezelf te vinden

door de macht van mijn streven.

Beide oefeningen in aandacht brengen een zekere rust in mijn hoofd en hart. Geven ruimte aan mijn ‘zijn’, hier, op dit moment. De kracht van een intentie, een oefening neemt volgens mij toe wanneer je hem herhaalt, maar ook als hij door velen al herhaald is geworden. Dat zou betekenen dat de meditatie van Steiner op een nog dieper niveau kan werken dan de relatief nieuwe oefeningen vanuit de mindfulness. Maar … als ik de Duitse taal niet echt machtig ben en de vertaling in het Nederlands de kracht van het woord zou aantasten, wat dan? Wat voel jij hierbij?

Deze vraag roept gelijk een nieuwe, voorlopig laatste vraag op.

Antroposofie: is het een hype of heeft het ‘eeuwigheidswaarde’?

De antroposofie is reeds lang verweven met onze maatschappij.

In de zorg, de geneeskunde, de landbouw, de kunst, de scholen, de filosofie, de wetenschap, voeding en therapie en niet te vergeten … de bank (Triodos).

Rudolf Steiner heeft vele lezingen gegeven over diverse onderwerpen. Hij geeft geen kant en klare recepten, maar zet de goede verstaander steeds aan nieuwe inzichten te verwerven en met de antroposofie in het dagelijkse leven te gaan werken.

We leven in een tijd waarin het van het grootste belang is, dat ieder zijn persoonlijke verhouding tot een zingevende, geestelijke en levensbeschouwelijke oriëntatie kan vinden.

Niet onze verschillen zouden leidinggevend moeten zijn, maar kijkend in ‘onze spiegel’ ontdekken we onze eenheid als mensheid, en dat is geen hype.

En de mindfulness?

Mindfulness heeft zijn oorsprong in het Boeddhisme, maar de westerse vorm hiervan kunnen we terug vinden in deze ‘aandachtstraining’.

Mindfulness is een methode, of een training, om stress, chronische pijn en psychisch/fysiek lijden te verminderen en om te leren een actieve bijdrage te leveren aan je gezondheid en welzijn.

Van eetstoornis tot slaapstoornis, tot Alzheimer, is wetenschappelijk onderzoek gaande.

Een mooi voorbeeld vind ik nog steeds het onderzoek naar het effect op
de hersenen dat middels een
MRI scan gemeten is bij een groep mensen die de 8-weekse Mindfulness training hadden gevolgd
versus mensen die nooit gemediteerd hadden.

De scan toonde aan dat de hersenschors van de mediterende groep er ‘anders’ uitziet, er anders uit gaat zien. Op sommige plekken was deze dikker door een toename van hersenverbindingen. Bij monniken die veel mediteren werd dit ook waargenomen. Het effect hiervan is dat deze mensen efficiënter met hun aandacht kunnen omgaan en hierdoor minder stress ervaren. Anders gezegd, de drukte om je heen verandert niet, maar je reactie hierop verandert.

Wat mij betreft ook geen hype.Afsluitend zou ik willen zeggen, laat mindfulness en de antroposofie als goede vrienden binnen, geef ze te eten en te drinken, lach met ze of huil met ze, maar behandel ze met respect.